Lilanje
Lilanje ili Paljenje petrovdanskih lila je običaj koji je vekovima prisutan kod stočarskog stanovništva na području zapadne Srbije. Vezan je za praznik Petrovdan posvećen Svetim Apostolima Petru i Pavlu, koji se proslavlja 12. jula. Ovo je magijsko-religijski narodni običaj koji se kod Srba, osim na Petrovdan, upražnjava i pred Velike poklade, uoči Ivanjdana, Spasovdana i Đurđevdana. Slične običaje nalazimo kod svih Slovena i kod mnogih drugih naroda.
Naziv je običaj dobio prema obrednim predmetima koji se tom prilikom koriste – Lilama. Lila je zapaljena suva brezova ili trešnjeva kora umetnuta u procep drvenog štapa. U različitim zajednicama lila se sreće i pod nazivima olalija, oratnik ili oratnica.
Mlađi svet pali lile. Upaljene lile baca preko krovova i nosi oko torova izgovarajući: „Lila gori , žito rodi“, ili „Bogami, veselo nam lile gore, da nam krave dobro vode“. U nekim krajevima se na poklade pale velike gomile slame koje bi zatim deca, devojke i momci preskakali “radi zdravlja”. Na naše ove običaje mogli su uticati i srodni običaji zatećenih domicilnih stanovnika Balkana.
Običaj je stariji od hrišćanstva. Vatra u noći plaši i tera demonske sile čuvajući ljude, životinje i useve. Vatrom se dokazuje moć, ovladavanje ali i prijateljstvo sa ovom “opasnicom”. Prema tome ove buktinje nisu ništa drugo do pokretne vatre zaštitnice. (U Bosanskoj Krajini se kaže ljuljati i lilati.)
Običaj pravljenja i paljenja petrovdanskih lila vekovima je prisutan kod stočarskog stanovništva na području zapadne Srbije i vezan je za praznik Petrovdan, posvećen Svetim Apostolima Petru i Pavlu koji se proslavlja 12. jula. Nekoliko dana pre Petrovdana članovi zajednice prave lile od brezove ili trešnjeve kore. Kora se trakasto oljušti, savije kružno poput “vetrenjače” i pričvrsti na vrh leskovog štapa dužine oko 1 metar. Da bi bila spremna za upotrebu, odnosno lako zapaljiva, ovako napravljena lila suši se nekoliko dana. Centralni događaj svetkovine, odnosno paljenja lila se odigrava uoči Petrovdana i praćen je nizom običaja, među kojima su i branje cveća i pletenje venčića. Sa prvim sumrakom stoka se zatvara u torove, gde se obavlja muža i kićenje cvetnim vencima. Odmah potom deca i omladina pale lile i sa njima trče oko torova, pevajući: „Kuda lile hodile, tuda krave vodile.” U isto vreme pale se vatre na raskrsnicama, gde uz pesmu, igru i šalu ovaj vid okupljanja meštana prerasta u narodno veselje koje traje do duboko u noć.
Ovaj običaj, kao karakterističan za oblasti oko Šapca, Loznice, Valjeva, Sjenice, Nove Varoši i Ivanjice, 2017. godine uvršten je na Listu nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije.